ວັດປາສະມັນ ສ້າງຂຶ້ນໃນສະໄຫມຣາຊການ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ເພື່ອຖວາຍໃຫ້ໃຫ້ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນ ມະຫາເຖຣະເຈົ້າ, ສ້າງຂຶ້ນເມື່ອປີ ຄສ 1359 ( ຈສ 721), ( ພສ 1902 ) ຮູບແບບຂອງສິມວັດປາສະມັນ ແມ່ນມີຮູບຮ່າງແບບຊົງໄຕລື້ ແລະ ເປັນສິມທີ່ງົດງາມຫລາຍໃນສະໄຫມນັ້ນ ຈົນເປັນທີເລື່ອງລື ໃຫ້ເມືອງອື່ນຢາກເອົາ ຮູບແບບສິມນີ້ໄປສ້າງ ນັ້ນກໍ່ຄື ເມືອງພວນ ຊຽງຂວາງ ໄດ້ນຳຮູບແບບຂອງສິມແບບວັດປາສະມັນໄປສ້າງຢູ່ ວັດບ້ານຟ້ອງຊຽງຂວາງ.
ນະຄອນຊຽງທອງ ( ຫລວງພຣະບາງ ) ໃນຣັດສະໄຫມຂອງ ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ຄົນລາວເຮົາທັງຫລາຍ ແຕ່ບູຮານນະການ ໄດ້ພາກັນນັບຖື ຜີຟ້າ, ຜີແຖນ, ຜີພໍ່ ແລະ ຜີແມ່… ຕາມລັດທິຂອງຊົນຊາດຈີນ ເພາະເຫດວ່າດິນແດນຂອງລາວເຮົາແຕ່ກ່ອນ ຢູ່ຕິດກັບຊົນຊາດຈີນ ທັງມີສັງຄົມຕິດຕໍໍ່ກັນມາເປັນເວລາເຫິງນານ ເຖິງແມ່ນວ່າຊົນຊາດລາວເຮົາຈະມີການນັບຖືພຸທທະສາສະໜາມາແລ້ວ ຕັ້ງຢູ່ສະໄຫມຍັງຢູ່ດິນແດນແຄວ້ນຈີນ ຕັ້ງແຕ່ແຜ່ນດິນຂອງຂຸນຫລວງລີເມົາ ເຈົ້ານະຄອນງາຍລາວ ເມື່ອ ຄສ 69 ( ພສ 612 ) ນັ້ນກໍ່ຕາມ.
ພຣະພຸທທະສາສະໜາ ທີ່ຊົນຊາດລາວໄດ້ນັບຖື ໃນຄັ້ງນັ້ນ ແມ່ນລັດທິມະຫາຍານ ຕໍ່ມາອີກຫລາຍຮ້ອຍປີ ເມື່ອຄົນລາວເຮົາຖືກສົງຄາມຮຸກຮານແລ້ວອົບພະຍົກລົງມາ ຢູ່ໃນດິນແດນລ້ານຊ້າງ ການນັບຖືພຸທທະສາສະໜາ ຄືແຕ່ກ່ອນນັ້ນ ກໍ່ຈຶ່ງຈາງໄປເມື່ອຕົກມາຮອດສະໄຫມ ພຣະຍາ ຟ້າຫລ້າທໍຣະນີ ມະຫາຣາຊຟ້າງູ່ມ ຄົນເຊື້ອຊາດລາວ ກໍ່ຍັງນັບຖືຜີຟ້າ ຜີແຖນກັນຢູ່ ໃນຄັ້ງນັ້ນ ສົມເດັດ ພຣະນາງ ແກ້ວເກັ່ງຍາ ອັກຄະມະເຫສີ ໄດ້ທອດພຣະເນດເຫັນ ໄພ່ຟ້າປະຊາຊົນ ຕະຫລອດຮອດເສນາອາມາດ, ຣາຊມຸນຕີ, ເຈົ້າຂຸນມຸນນາຍ ພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກພຣະຣາຊວັງ ພາກັນຖືຜີເຮັດພິທີກັມ ຂ້າຊ້າງ ຂ້າຄວາຍ ເພື່ອບູຊາ ພຣະນາງກໍ່ຊົງສັງເວດພຣະໄທ ດ້ວຍເຫດທີ່ພຣະນາງເຈົ້າ ເຄີຍໄດ້ນັບຖືພຣະພຸທທະສາສະໜາ ເຄີຍໄດ້ສະມາທານສິນກິນທານ ມາແຕ່ເມືອຍັງຢູ່ໃນຂະເໜນ.
ເມື່ອພຣະນາງເຈົ້າ ເຫັນພົນລະເມືອງລາວປະພຶດປະຕິບັດດັ່ງນັ້ນ ຈຶ່ງບໍ່ສາມາດປະຕິບັດຕາມໄດ້ ພຣະນາງຈຶ່ງເຂົ້າໄປເຝົ້າພຣະຣາຊສາມີ ຂໍໃຫ້ໄປນຳເອົາພຣະພຸທທະສາສະໜາ ມາປະດິດສະຖານໄວ້ໃນປະເທດລາວ ເພື່ອພຣະນາງຈະໄດ້ປະຕິບັດ ບໍ່ດັ່ງນັ້ນພຣະນາງ ກໍ່ຈະຂໍທູນລາກັບຄືນ ໄປຢູ່ປະເທດຂະເໜນນຳພຣະຣາຊບິດາ.
ລານເດິ່ນຂອງ ວັດປາສະມັນ ທີ່ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ຊົງສ້າງຖວາຍໃຫ້ ພຣະມະຫາປາສະມັນຕະເຖຣະເຈົ້າ ທີນຳເອົາ ພຣະພຸທທະສາສະໜາ ນິກາຍເຖຣະວາດ ລັງກາວົງ ຈາກຂະເໝນ ມາເຜີຍແຜ່ໃນດິນແດນລາວລ້ານຊ້າງ ປະຈຸບັນນີ້ກໍ່ແມ່ນລານເດິ່ນອະນຸສອນສະຖານຂອງປະທານໄກສອນ ພົມວິຫານ ນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ແລະ ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ( ຕົ້ນໂພ ) ທີ່ເຫັນໃນພາບກໍ່ແມ່ນ ຫນໍ່ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ທີ່ຄະນະຂອງ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນ ແລະ ພຣະມະຫາ ເທບລັງກາ ໄດ້ນຳມາແຕ່ຄວານັ້ນພຸ້ນແລ້ວ ນັ້ນແຫຼ.
ສົມເດັດ ພຣະຍາຟ້າຫລ້າທໍຣະນີມະຫາຣາຊ ຟ້າງຸ່ມເຈົ້າ ໄດ້ຊົງຊາບດັງນັ້ນ ກໍ່ເກີດມີພຣະໄທໂສມະນັດ ຈຶ່ງໄດ້ມີການຈັດແຈງແຕ່ງ ຂ້າຣາຊການເຊີນ ພຣະຣາຊສານ ແລະ ເຄື່ອງມຸງຄຸນບັນດາການ ປະກອບດ້ວຍ:
ມີເງິນສາມແສນ, ຄຳສາມໝື່ນ, ແກ້ວນ້ຳຄັ່ງ ແລະ ແກ້ວຈອມເພັດອັນມີຄ່າ ລົງໄປຖວາຍພຣະເຈົ້ານະຄອນ ຫລວງອັນເປັນພໍ່ເຖົ້າ ເພື່ອຂໍນຳເອົາ ພຣະສາສະໜາເຂົ້າມາເຜີຍແຜ່ໃນປະເທດລາວ ພຣະເຈົ້ານະຄອນຫລວງ ເມື່ອໄດຮັບພຣະຣາຊສານນັ້ນແລ້ວ ຈຶ່ງໄດ້ນິມົນເອົາ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນຕະ ເຖຣະເຈົ້າ ແລະ ພຣະມະຫາເທບລັງກາ ພ້ອມດ້ວຍພຣະພິກຂຸສົງອີກ 20 ອົງ ນັກປາດຜູ້ຮຽນຈົບ ພຣະໄຕປິດົກອີກ 3 ຄົນຄື :
ນໍຣະສິງ , ນໍຣະເດດ ແລະ ນໍຣະສາດ ໃຫ້ນຳເອົາ ພຣະພຸທທະສາສະໜາ ຂຶ້ນມາປະດິດສະຖານໃນດິນແດນລາວ ພ້ອມກັນນີ້ ກໍ່ໄດ້ພຣະຣາຊທານພຣະພຸທທະຮູບ ປັນຈະໂລຫະອົງຫນຶ່ງອັນມີນາມວ່າ ພຣະບາງ ໃຫ້ມາເປັນທີ່ສັກກາຣະບູຊາ ທັງຄຳພິ ພຣະໄຕປິກດົກ ແລະ ຫນໍ່ຕົ້ນສີຼມະຫາ ໂພທິ໌.
ນອກຈາກນັ້ນ ຍັງພຣະຣາຊທານ ນາຍຊ່າງຕ່າງໆ ຂຶ້ນມານຳອີກຄື: ຊ່າງຫລໍ່ ພຣະພຸທທະຮູບ, ຊ່າງເຫລັກ, ຊ່າງທອງ ແລະ ຊ່າງຄຳ ເປັນຕົ້ນ ຕະຫລອດຮອດ ເຄື່ອງຕຸຣິຍະມົນຕີ, ປີ່ພາດ, ຣະນາດ, ຄ້ອງວົງ ແລະ ເຄື່ອງຫລິ້ນທຸກຢ່າງດ້ວຍ.
ລານເດິ່ນຂອງ ວັດປາສະມັນ ທີ່ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ຊົງສ້າງຖວາຍໃຫ້ ພຣະມະຫາປາສະມັນຕະເຖຣະເຈົ້າ ທີນຳເອົາພຣະພຸທທະສາສະໜາ ນິກາຍເຖຣະວາດ ລັງກາວົງ ຈາກຂະເໝນ ມາເຜີຍແຜ່ໃນດິນແດນລາວລ້ານຊ້າງ ປະຈຸບັນນີ້ກໍ່ແມ່ນລານເດິ່ນອະນຸສອນສະຖານຂອງປະທານໄກສອນ ພົມວິຫານ ນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ແລະ ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ( ຕົ້ນໂພ ) ທີ່ເຫັນໃນພາບກໍ່ແມ່ນ ຫນໍ່ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ທີ່ຄະນະຂອງ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນ ແລະ ພຣະມະຫາ ເທບລັງກາ ໄດ້ນຳມາແຕ່ຄວານັ້ນພຸ້ນແລ້ວ ນັ້ນແຫຼ.
ສົມເດັດ ພຣະເຈົ້າ ເມືອງນະຄອນຫລວງ ໄດ້ແຕ່ງຄົນຂະເໜນໃຫ້ຂຶ້ນມານຳ ພຣະມະຫາປາສະມັນ ໃນຄັ້ງນັ້ນມີ: ຄົນ 4 ບ້ານ ໂຮມໄດ້ 5,000 ຄົນຄື: ໂຍມອຸປະຖາກພິຂຸສົງ 1,000 ຄົນ, ບໍຣິວານຂອງນັກປາດທັງສາມຈຳນວນ 3,000 ຄົນ, ບໍຣິວານແມ່ນົມຂອງ ພຣະນາງແກ້ວເກັ່ງຍາ ຈຳນວນ 1,000 ຄົນ.
ເມື່ອ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນ ເດີນທາງຈາກອອກຈາກ ເມືອງວຽງຄຳ ໄປເມືອງຊຽງທອງ ໂດຍທາງບົກ ພໍຮອດ ເມືອງຊຽງທອງ ແລ້ວກໍ່ເຂົ້າໄປຖວາຍພຣະພອນ ສົມເດັດ ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ແລະ ລາຍງານການເດີນທາງໃຫ້ຊາບທຸກປະການ ສົມເດັດ ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ພ້ອມດ້ວຍ ອັກຄະມະເຫສີ ຈຶ່ງນິມົນ ພຣະມະຫາປາສະມັນ ໃຫ້ໄປຕັ້ງ ອາຮາມ ຢູ່ເຫນືອ ປາກຫ້ວຍໂຮບ ແລ້ວຈຶ່ງເອິ້ນວ່າ:
ວັດປາສະມັນ ມາຈົນຮອດທຸກມື້ນີ້ ແລະ ຫນໍ່ຂອງ ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ກໍ່ຊົງພຣະກະຣຸນາໃຫ້ປູກໄວ້ໃນເຂດອາຮາມນັ້ນ ນັບແຕ່ນັ້ນມາ ພຣະມະຫາເຖຣະເຈົ້າ ກໍ່ໄດ້ແນະນຳສັ່ງສອນປະຊາຊົນລາວ ໃຫ້ນັບຖື ພຣະພຸທທະສາສະໜາ ໂດຍມີ ພຣະນາງ ແກ້ວເກັ່ງຍາ ເປັນອັກຄະສາສະນູປະຖັມພິກາ ພຣະພຸທທະສາສະໜາ ໄດ້ລົງຫລັກຕັ້ງໝັ້ນໃນປະເທດລາວເຮົານັບແຕ່ນັບມາ…
ລານເດິ່ນຂອງ ວັດປາສະມັນ ທີ່ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ຊົງສ້າງຖວາຍໃຫ້ ພຣະມະຫາປາສະມັນຕະເຖຣະເຈົ້າ ທີນຳເອົາພຣະພຸທທະສາສະໜາ ນິກາຍເຖຣະວາດ ລັງກາວົງ ຈາກຂະເໝນ ມາເຜີຍແຜ່ໃນດິນແດນລາວລ້ານຊ້າງ ປະຈຸບັນນີ້ກໍ່ແມ່ນລານເດິ່ນອະນຸສອນສະຖານຂອງປະທານໄກສອນ ພົມວິຫານ ນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ແລະ ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ( ຕົ້ນໂພ ) ທີ່ເຫັນໃນພາບກໍ່ແມ່ນ ຫນໍ່ຕົ້ນສີຼມະຫາໂພທິ໌ ທີ່ຄະນະຂອງ ພຣະມະຫາ ປາສະມັນ ແລະ ພຣະມະຫາ ເທບລັງກາ ໄດ້ນຳມາແຕ່ຄວານັ້ນພຸ້ນແລ້ວ ນັ້ນແຫຼ.
ສົມເດັດ ພຣະເຈົ້າຟ້າງຸ່ມແຫລ່ງຫລ້າທໍຣະນີ ພ້ອມດ້ວຍ ສົມເດັດ ພຣະນາງ ແກ້ວເກັ່ງຍາ ຫລື ນາງ ຄຳຢາດ ພຣະອັກຄະມະເຫສີ ຊົງສ້າງວັດປາສະມັນ ຂຶ້ນເມືອປີ ຈສ 721 ( ກົງກັບ ຄສ 1359 ຫລື ພສ 1902 ) ຢູ່ທາງເຫນືອຫ້ວຍໂຮບ ຊື່ບ້ານປະຕູພຣະລານໄຊຍ໌ ແຄມທາງເບຶ້ອງເທິງ ເພື່ອຖວາຍ ພຣະມະຫາປາສະມັນ ທີ່ພຣະອົງໄດ້ນິມົນມາແຕ່ ເມືອງອິນທະປັຕ, ສິມແມ່ນມີແບບ ສະຖາປັກຕະຍະກັມ ແບບໄຕລື້ ຮູບຮ່າງລັກສະນະຂອງສິມແຫ່ງນີ້ ແມ່ນໄດ້ນຳໄປເປັນແບບ ໃນການສ້າງຂອງສິມ ຂອງວັດໃຫມ່ ສຸວັນນະພູມາຣາມ ( ຫລວງພຣະບາງ ) ແລະ ວັດບ້ານຟ້ອງ ( ເມືອງພວນ ) ເພາະເຈົ້າເມືອງພວນ ແມ່ນໄດ້ມາຂໍນຳແບບ ແລະ ນາຍຊ່າງຈາກ ວັດປາສະມັນ ໄປສ້າງທີ່ຊຽງຂວາງ.
( ປະຈຸບັນ ແຫ່ງປາສະມັນ ແມ່ນບໍ່ມີແລ້ວ ) ຮູບພາບ ແລະ ຂໍ້ມູນໄດ້ຈາກ ປື້ມພົງສາວະດານລາວ ພິມເມື່ອປີ 1957 ແລະ ອາຈານ ບັນນະຣິດ ຂັນຕິຍະຣາຊ.
ສະຖານທີຕັ້ງຂອງ ວັດປາສະມັນ ໃນອະດິດນັ້ນ ປະຈຸບັນນີ້ກໍ່ແມ່ນລານເດິ່ນອະນຸສອນສະຖານຂອງປະທານໄກສອນ ພົມວິຫານ ນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ.
ລານເດິ່ນຂອງ ວັດປາສະມັນ ທີ່ເຈົ້າຟ້າງຸ່ມ ມະຫາຣາຊ ຊົງສ້າງຖວາຍໃຫ້ ພຣະມະຫາປາສະມັນຕະເຖຣະເຈົ້າ ທີນຳເອົາພຣະພຸທທະສາສະໜາ ນິກາຍເຖຣະວາດ ລັງກາວົງ ຈາກຂະເໝນ ມາເຜີຍແຜ່ໃນດິນແດນລາວລ້ານຊ້າງ ປະຈຸບັນນີ້ກໍ່ແມ່ນລານເດິ່ນອະນຸສອນສະຖານຂອງປະທານໄກສອນ ພົມວິຫານ ນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ
ແຫຼ່ງຂໍ້ມູນ: ປື້ມພົງສາວະດານລາວ ພິມເມື່ອປີ 1957 ແລະ ອາຈານ ບັນນະຣິດ ຂັນຕິຍະຣາຊ ແລະ ຮູບຈາກທ່ານ ຫຸມເພັດ ມະນີສຸກ
